Skąd wzięło się Kolegium Elektorów?
Powstanie instytucji znanej obecnie pod nazwą Kolegium Elektorów (Electoral College) pozostaje integralną częścią procesu ewolucji amerykańskiego porządku konstytucyjnego oraz systemu wyborczego. Prace nad kształtem i treścią Konstytucji, regulującej m.in. kwestię zasad wyboru i funkcjonowania władz centralnych Stanów Zjednoczonych, rozpoczęły się wraz z obradami Konwencji Konstytucyjnej zorganizowanej w 1787 roku w Filadelfii.
W trakcie debat przedstawicieli skonfederowanych Stanów, poza rozwiązaniem sporu dotyczącego kwestii tego, czy centralny organ władzy wykonawczej powinien mieć charakter jedno-, czy wieloosobowy, na rzecz urzędu jednoosobowego, rozważano trzy zasadnicze propozycje dotyczące sposobu jego wyłaniania. Delegaci dyskutowali nad możliwością wyboru przez organy władzy ustawodawczej (co rodziłoby jednak określone wątpliwości dotyczące przestrzegania zasady trójpodziału władzy), w drodze powszechnego głosowania obywatelskiego (które jednak rodziło określone problemy związane z różnoraką regulacją kwestii obywatelstwa w poszczególnych stanach) bądź też przez organy prawodawcze na szczeblu stanowym. Co ciekawe, propozycja wprowadzenia instytucji elektorów jako rozwiązania kompromisowego, gwarantującego zapewnienie znaczenia zarówno stanom, jak i obywatelom, początkowo została odrzucona. Jednak w trakcie dalszych dyskusji, w lipcu 1787 roku, propozycja ta znalazła wymagane poparcie.
Prace nad treścią regulacji dotyczącej sposobu wyboru prezydenta USA zostały powierzone tzw. Komisji Spraw Niezakończonych (ang. Comittee of Postponed Matters), która przygotowała projekt zawierający propozycję wyboru prezydenta przez elektorów. Projekt ten – po zatwierdzeniu przez Konwencję i po dodatkowych pracach w innych komisjach – przekształcił się w treść obowiązującego współcześnie art. 2 sek. 1 zd. 3 Konstytucji Stanów Zjednoczonych – „Każdy stan wyznacza w trybie określonym przez swoje ciało ustawodawcze odpowiednią liczbę elektorów”.
W treści Konstytucji znalazły się również rozwiązania dotyczące sposobu głosowania przez Kolegium Elektorów (głosowanie indywidualne, za pomocą kartek na dwie osoby, z których przynajmniej jedna nie powinna być mieszkańcem tego stanu, co oni), procedury postępowania na wypadek sytuacji, gdy w drodze ww. głosowania żaden z kandydatów nie uzyskałby wymaganej większości oraz zakaz wyznaczania na to stanowisko senatorów, członków Izby Reprezentantów i osób, które sprawują „(…) honorowo lub odpłatnie urząd w służbie Stanów Zjednoczonych”.
Z kolei problemy i wątpliwości, jakie pojawiały się w związku z realizacją ww. regulacji, rozwiązywano za pomocą ustaw federalnych (np. w zakresie terminu wymaganego w celu wyłonienia elektorów) oraz poprawek konstytucyjnych – 12. Poprawka z 1803 roku, uszczegółowiała procedurę głosowania poprzez wskazanie, iż elektor oddaje jeden głos na prezydenta i jeden głos na wiceprezydenta), zaś na mocy 23. Poprawki z 1961 roku elektorzy zostali przyznani Dystryktowi Kolumbia „(…) w liczbie, do której byłby uprawniony, gdyby był stanem; nie może to być jednak liczba większa od przypadającej stanowi o najmniejszej liczbie mieszkańców”.
Sposób wyłonienia elektorów
Wartym wskazania pozostaje, iż Konstytucja przekazała kompetencje dotyczące sposobu wyłonienia elektorów właściwym organom stanowym – „Każdy stan wyznacza w trybie określonym przez swoje ciało ustawodawcze odpowiednią liczbę elektorów”. Oznacza to, że władze stanowe miały możliwość indywidualnego regulowania sposobu wyznaczania elektorów, w tym również nominowania kandydatów na elektorów oraz sposobu przydzielania elektorów do konkretnego kandydata po wyborach stanowych.
Obecnie, w zakresie sposobu wyłaniania członków Kolegium zasadą jest głosowanie powszechne. Z kolei za nominację na kandydatów na elektorów odpowiadają – w dominującej większości – konwencje stanowe partii politycznych, a w wybranych stanach gubernator, kandydat na prezydenta, zarząd stanowy partii, bądź kandydat wyłoniony zostaje w drodze głosowania powszechnego.
Swoistą zasadą przydzielania głosów elektorskich jest formuła „zwycięzca bierze wszystko” (ang. The winner takes all), co oznacza, iż podział następuje w sposób nieproporcjonalny – wystarczy jeden głos przewagi w głosowaniu powszechnym, by w danym stanie (z wyjątkiem Maine oraz Nebraski, które dopuszczają podział głosów pomiędzy kandydatów) wszystkie głosy elektorskie przypadły jednemu kandydatowi.
Elektorzy zobowiązani są do głosowania na kandydata – nominata partii politycznej, która wskazała także elektorów (np. elektor nominowany przez Partię Demokratyczną powinien oddać swój głos na kandydata Demokratów). Członkowie Kolegium, którzy nie stosują się do ww. wymogu określani są jako elektorzy „wiarołomni” (ang. Faithless). W części stanów za tego rodzaju odstępstwo przewidziane są sankcje karne i/lub kara grzywny.
Ilość oraz zakres kompetencji elektorów
Kolegium Elektorów tworzy obecnie 538 elektorów, co odpowiada łącznej liczbie członków Izby Reprezentantów i senatorów, do której dołączeni zostali trzej elektorzy reprezentujący Dystrykt Kolumbia (nieposiadający reprezentacji w Kongresie Stanów Zjednoczonych). Zgodne z regulacją konstytucyjną, każdemu stanowi przysługuje liczba głosów elektorskich, która odpowiada łącznej liczbie senatorów (każdy stan ma dwóch przedstawicieli w Senacie) i członków Izby Reprezentantów (których liczba uzależniona pozostaje od wielkości populacji – w tym wypadku podziału mandatów dokonuje się raz na 10 lat po kolejnym spisie ludności).
Kolegium Elektorów umocowane zostało do zrealizowania jednego, konkretnego celu – wyboru prezydenta oraz wiceprezydenta. Odbywa się ono poprzez głosowanie pisemne w „swoich stanach” – elektorzy nie zbierają się zatem w jednym miejscu, by przeprowadzić walne głosowanie. Po głosowaniu (które powinno odbyć się w pierwszy poniedziałek po drugiej środzie grudnia) sporządza się odrębne listy z nazwiskami kandydatów i ilością oddanych na nich głosów, które przesyłane są następnie do przewodniczącego Senatu. Otwarcie ww. list w obecności Senatu oraz Izby Reprezentantów poprzedza bezpośrednio obliczanie głosów. Do zwycięstwa w wyborach wymagane jest uzyskanie największej liczby głosów, przy czym musi ona stanowić bezwzględną większość głosów wyznaczonych elektorów (co najmniej 270).
Art. 2 sek. 1 Konstytucji przewiduje ponadto regulację na wypadek, gdyby żaden z kandydatów nie uzyskał ww. większości – w wypadku prezydenta wyboru spośród trzech kandydatów z największą liczbą głosów elektorskich, dokonuje Izba Reprezentantów głosując stanami (każdy stan ma jeden głos, zaś do zwycięstwa wymagane jest uzyskanie głosów ponad połowy stanów); w wypadku wiceprezydenta kompetencja wyboru, spośród dwóch kandydatów z największą liczbą głosów elektorskich, należy do Senatu (analogicznie, kandydat musi uzyskać ponad połowę głosów senatorskich).
Powyższe wymogi dotyczące uzyskania głosów elektorskich oraz fakt, iż liczba elektorów różni się w poszczególnych stanach (od trzech do pięćdziesięciu pięciu), w znaczny sposób determinuje strategię kampanii wyborczych kandydatów – specyfika systemu wyborczego w USA powoduje bowiem, że do zwycięstwa w wyborach prezydenckich wcale nie jest wymagane uzyskanie większości głosów w wyborach powszechnych, z czym mieliśmy do czynienia chociażby w 2016 roku (na Hilary Clinton głosowało ok. 3 miliony więcej osób uprawnionych do uczestnictwa w wyborach, niż na Donalda Trumpa, który jednak uzyskał wymaganą ilość głosów elektorskich).
Tekst: dr Jakub Stępień
Katedra Prawa Konstytucyjnego UŁ / Centre for Anglo-American Legal Tradition UŁ
ORCID: 0000-0003-0106-680
Artykuł jest częścią serii ConLaw24, w której Centre for Anglo-American Legal Tradition przybliża zawiłości amerykańskiego systemu prawno-politycznego. W każdy wtorek do dnia wyborów będziemy publikowali kolejne teksty.